Ο λόγος του ομοσπονδιακού χρέους προς το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε απότομα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης την περίοδο 2008/09 και συνέχισε να αυξάνεται στη συνέχεια, από 62% το 2007 σε 90% το 2010. Μέχρι το 2019 είχε φτάσει στο 106% και το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) προειδοποιούσε ότι τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης και υγείας θα έχουν εξαντληθεί έως το 2028. Πολλοί οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι ο λόγος χρέους προς το ΑΕΠ στο 100% ήταν ήδη ανησυχητικά υψηλός και ότι οι μελλοντικές αυξήσεις φόρου που απαιτούνται για τη μείωσή του θα είναι τεράστιες.
Tης Αν Ο. Κρούγκερ*
Στη συνέχεια ήρθε ο Covid-19. Αντιμέτωπες με τα lockdowns και την καταρρέουσα οικονομική δραστηριότητα, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ενέκριναν τεράστιες πρόσθετες δαπάνες, παρόλο που τα έσοδα αναμενόταν να μειωθούν. Μετά την πρόβλεψη για ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα ύψους 1 τρισ. δολαρίων πριν από την πανδημία, το CBO αύξησε την εκτίμησή του για το έλλειμμα το οικονομικό έτος 2020 (ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο) κατά 2,2 τρισ. δολάρια, ακολουθούμενο από επιπλέον 0,6 τρισ. δολάρια το 2021. Σύμφωνα με την Επιτροπή για έναν Υπεύθυνο Προϋπολογισμό, το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει το 17,9% του ΑΕΠ το 2020 και το 9,9% για το 2021, ενώ το ομοσπονδιακό χρέος αναμένεται να φθάσει στο 108% του ΑΕΠ έως το επόμενο έτος.
Αυτό σημαίνει ότι σε διάστημα μόλις 7 μηνών, ο δείκτης χρέους των ΗΠΑ έχει ήδη ξεπεράσει το επίπεδο κατά τη διάρκεια των 2 ετών της Μεγάλης Ύφεσης και δεν λαμβάνει καν υπόψη επιπλέον νομοσχέδια δαπανών που έχει ακόμη να εγκρίνει το Κογκρέσο. Η συναινετική άποψη είναι ότι αυτές οι δαπάνες είναι δικαιολογημένες, δεδομένων των άνευ προηγουμένου φρικτών συνθηκών της πανδημίας. Παρ’ όλα αυτά, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να αναγνωρίσουν ότι θα απαιτηθούν επειγόντως μέτρα για τη μείωση του λόγου ελλείμματος προς το ΑΕΠ μετά τον έλεγχο της πανδημίας.
Σίγουρα ορισμένοι οικονομολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι σε αυτό το περιβάλλον με χαμηλά τον πληθωρισμό και τα επιτόκια, δεν πρέπει να υπάρχει ανησυχία για το μέγεθος του ομοσπονδιακού χρέους, με την έννοια ότι τα ελλείμματα πρέπει να επεκταθούν ακόμη περισσότερο για τη χρηματοδότηση των υποδομών και άλλων δαπανών ενώ το κόστος δανεισμού είναι τόσο χαμηλό. Ωστόσο, δεν υπάρχει εγγύηση ότι οι σημερινές οικονομικές συνθήκες θα συνεχιστούν επ’ αόριστον. Αντίθετα, εάν οι επενδυτές πιστεύουν ότι οι πιθανές αυξήσεις του χρέους θα απαιτήσουν υψηλότερα επιτόκια για να ωθήσουν τους επενδυτές να το κρατήσουν, δεν θα είναι πρόθυμοι να τοποθετηθούν σε νέο χρέος (ή ακόμη και στο υπάρχον χρέος).
Σε οποιαδήποτε προηγμένη οικονομία, η προοπτική ότι η κυβέρνηση ενδέχεται να μην είναι σε θέση να μετακυλίσει το χρέος της για τη χρηματοδότηση των δαπανών της είναι απλώς μη αποδεκτή. Όμως, ενώ η μείωση των τρεχόντων και των μελλοντικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων (και ακόμη και το πλεόνασμα) είναι η προφανής λύση στο πρόβλημα, τείνει επίσης να είναι η πιο δύσκολη από άποψη πολιτική.
Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξει έντονος πειρασμός να μειωθεί το χρέος μέσω μέτρων γνωστών ως «οικονομική καταστολή». Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να μειώσουν το κόστος της εξυπηρέτησης του χρέους περιορίζοντας τα επιτόκια που επιτρέπεται να πληρώσουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα – συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών και των συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών ταμείων.
Ένα ανώτατο όριο στα επιτόκια επιτρέπει στις κυβερνήσεις να πουλήσουν και να μετατρέψουν τα κυβερνητικά ομόλογα με χαμηλότερα επιτόκια απ’ ό,τι διαφορετικά θα μπορούσαν, επειδή οι αποταμιευτές δεν μπορούν να λάβουν καλύτερες αποδόσεις από αλλού. Οι κυβερνήσεις έβαλαν ακόμη και τέτοια όρια στα επιτόκια που μπορούν να χρεώνουν οι δανειστές, με αποτέλεσμα την κατανομή της πίστωσης στους πιθανούς δανειολήπτες.
Όταν χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν, η οικονομική καταστολή λειτούργησε, μειώνοντας τον λόγο χρέους προς το ΑΕΠ των ΗΠΑ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από 116% το 1945 σε 66,2% το 1955 (και περισσότερο στη συνέχεια). Επιπλέον, η Κάρμεν M. Ράινχαρτ, τώρα επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, και η Μαρία Μπέλεν Σμπράνσια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου έχουν εκτιμήσει ότι μεταξύ του 1946 και του 1955, οι ΗΠΑ συρρίκνωναν το χρέος κατά 5,7% του ΑΕΠ ετησίως μέσω της οικονομικής καταστολής.
Αυτή η σταδιακή μείωση προέκυψε επειδή τα ανώτατα όρια των επιτοκίων ήταν χαμηλότερα από το ποσοστό του πληθωρισμού, με αποτέλεσμα την αρνητική πραγματική απόδοση στους πιστωτές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Οι Ράινχαρτ και Σμπράνσια εκτιμούν ότι εάν τα πραγματικά επιτόκια ήταν θετικά, το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ το 1955 θα ανερχόταν στο 141,4% του ΑΕΠ. Αυτή η διαφορά 75 μονάδων αντικατοπτρίζει το ποσοστό με το οποίο το δημόσιο χρέος θα είχε αυξηθεί εάν η κυβέρνηση δεν είχε καταφύγει στην οικονομική καταστολή, με όλα τα υπόλοιπα να παραμένουν ίδια.
Ωστόσο, έκτοτε, οι αναλυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα, λίγο πολύ ομόφωνα, ότι η οικονομική καταστολή μείωσε την αύξηση του ΑΕΠ και ήταν επιβλαβής για την οικονομία. Η οικονομική καταστολή εκτρέπει τις ιδιωτικές αποταμιεύσεις από τις ιδιωτικές επενδύσεις σε κρατικούς τίτλους – συνήθως συνοδεύονται από αύξηση του πληθωρισμού λόγω της υπερβολικής ζήτησης στο ελεγχόμενο επιτόκιο. Για τους λόγους αυτούς, συνοδεύεται σχεδόν πάντα από σχετικά βραδύτερη ανάπτυξη. Μόνο τη δεκαετία του 1980 επιτρεπόταν στις αγορές να καθορίζουν τα επιτόκια.
Ενώ μπορεί να δικαιολογηθεί το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα λόγω της πανδημίας, οι πολιτικοί και ο κόσμος πρέπει να γνωρίζουν ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ένας επικίνδυνα υψηλός λόγος χρέους προς το ΑΕΠ μόλις περάσει η άμεση κρίση. Διαφορετικά, η άνοδος του υψηλού πληθωρισμού και η αργή ανάπτυξη που συνοδεύει την οικονομική καταστολή θα μπορούσαν να ανακόψουν την ανάκαμψη.
Μια πιθανότητα θα ήταν το Κογκρέσο να θεσπίσει προβλέψεις για επικείμενες φορολογικές αυξήσεις ή να ορίσει ένα χρονοδιάγραμμα αυξήσεων που θα βασίζεται στον φόρο άνθρακα, έναν φόρο προστιθέμενης αξίας ή μια επιπλέον επιβάρυνση των φόρων εισοδήματος. Αυτά θα μπορούσαν να τεθούν σε ισχύ κάθε φορά που η ανεργία θα πέφτει κάτω από κάποιο προκαθορισμένο επίπεδο και θα μπορούσαν να επιταχυνθούν καθώς η οικονομία κερδίζει περαιτέρω έδαφος.
Οι περισσότεροι οικονομικοί παρατηρητές αναγνωρίζουν ότι η «φυσιολογική» ανάπτυξη δεν μπορεί να επαναληφθεί έως ότου τεθεί υπό έλεγχο η πανδημία. Αλλά ακόμη και όταν φτάσει αυτή η υπέροχη μέρα, η οικονομική βιωσιμότητα θα απαιτήσει την αντιμετώπιση του υψηλού δείκτη χρέους προς το ΑΕΠ.
Copyright: Project Syndicate, 2020
www.project-syndicate.org