Στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων η καινοτομία είναι συνώνυμη με την εφεύρεση. Ένα άτομο ή μια ομάδα ανθρώπων έχει μια δημιουργική νέα ιδέα για ένα νέο προϊόν ή υπηρεσία, αυτή η ιδέα υλοποιείται και κυκλοφορεί και οι καταναλωτές ή οι χρήστες χρησιμοποιούν. Σωστά; Λάθος απαντά ο Ulrich Ufer, ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές της έννοιας και της ιστορίας της καινοτομίας από ανθρωπολογική άποψη.
«Πρέπει πραγματικά να εγκαταλείψετε αυτήν την ιδέα του εφευρέτη, η οποία συχνά αντικατοπτρίζεται και στην κατοχύρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας», λέει ο Ufer. Η ιδέα του μοναδικού εφευρέτη, λέει, δίνει μια ελλιπή εικόνα του πώς η καινοτομία στην πραγματικότητα «λειτουργεί».
Ο Ufer υποστηρίζει ότι η καινοτομία δεν είναι μια διαδικασία κατά την οποία δημιουργείται μια νέα ιδέα ή προϊόν και στη συνέχεια «διαχέεται» προς τα έξω στους ανθρώπους που χρησιμοποιούν ή εργάζονται με αυτήν. Αντίθετα, βασίζεται σε μια αμφίδρομη διαδικασία, στην οποία το άτομο που υποδέχεται την καινοτομία είναι εξίσου σημαντικό με τον εφευρέτη. Και αυτή η θεωρία θα μπορούσε εύκολα να εφαρμοστεί από εταιρίες που θέλουν να βελτιώσουν την καινοτομία τους.
Ενσωμάτωση καινοτομίας στην κοινωνία
Η πραγματική καινοτομία βασίζεται σε κάτι περισσότερο από την παθητική υποδοχή, λέει ο Ufer: «Για να λειτουργήσει πραγματικά η καινοτομία, πρέπει αυτή να γίνει ένα συνολικό κοινωνικό γεγονός, πρέπει να ενσωματωθεί πραγματικά στην κοινωνία». Τα smartphone μπορεί να είναι το καλύτερο παράδειγμα αυτού — πλέον αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιδιωτικής ζωής και της κοινωνίας. Στο πλαίσιο της εταιρικής καινοτομίας, ο όρος «κοινωνία» μπορεί επίσης να σημαίνει «το τμήμα μηχανικών», ή «μάρκετινγκ», ή ακόμη και «η ομάδα στελεχών».
Ο Ufer υποστηρίζει ότι οι καινοτομίες δεν διαχέονται απλώς μέσα σε μια κοινωνία – αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που εισάγονται στην καινοτομία έχουν ελάχιστο ρόλο στην υιοθέτηση νέων ιδεών, υπηρεσιών ή προϊόντων. Αντίθετα, τονίζει την ύψιστη σημασία αυτού που αποκαλεί «δημιουργική πρόσληψη». Λέει ότι τα άτομα και οι ομάδες μπορούν να είναι δημιουργικοί στην πρόσληψη της καινοτομίας όταν:
- Αντικείμενα, πρακτικές, μέρη ή στοιχεία επικοινωνίας που συναντούν δίνουν απαντήσεις και ταυτόχρονα θέτουν ερωτήσεις.
- Προσαρμόζονται εύκολα σε πλαίσια.
- Επιτρέπουν τον επανασυνδυασμό με ό,τι υπάρχει ήδη και είναι γνωστό.
- Η πρόσβαση και η κοινή χρήση τους είναι εύκολη.
- Ή «κάνουν τους εγκεφάλους να λειτουργούν» πυροδοτώντας συνδέσεις μεταξύ αναμνήσεων και προσδοκιών ή μιλώντας σε διαφορετικές αισθήσεις του σώματος.
Στο πλαίσιο των τεχνολογικών επιχειρήσεων, ένα παράδειγμα μιας πολύ επιτυχημένης καινοτομίας που πληροί τα κριτήρια είναι η έννοια του λογισμικού ανοιχτού κώδικα. Χάρη στην επιτρεπτή δομή αδειοδότησης, οι προγραμματιστές είναι ελεύθεροι να χρησιμοποιούν και να αλλάζουν το λογισμικό όπως τους βολεύει.
Στο χώρο εργασίας, η δημιουργική πρόσληψη είναι έντονα αντιληπτή σε εργαλεία επικοινωνίας όπως το Slack. Ενώ αρχικά προορίζονταν να αντικαταστήσει το email με πιο άμεση αλλά ασύγχρονη επικοινωνία, παρέχει αρκετή ευελιξία για τη δημιουργία ειδικού χώρου για συζήτηση διατμηματικών ζητημάτων όπως η διαφορετικότητα.
Όλες αυτές οι καινοτομίες είναι εν μέρει επιτυχημένες επειδή προκαλούν κάτι στους ανθρώπους που τους κάνουν να θέλουν να παίξουν μαζί τους, να ανακαλύψουν πώς να τις χρησιμοποιήσουν με διαφορετικούς τρόπους που ταιριάζουν στη ζωή τους και να τους δίνουν μια αίσθηση καινοτομίας.
Τι μπορούν να μάθουν οι καινοτόμες επιχειρήσεις;
Πρώτον, όπως κάθε καλός ανθρωπολόγος, είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε τους δέκτες ως πλήρη ανθρώπινα όντα και όχι ως χρήστες, λαμβάνοντας υπόψη περισσότερα από την ευθύνη, την παραγωγικότητα και την απόδοσή τους. Οι καινοτομίες στο χώρο εργασίας, όπως το ευέλικτο ωράριο ή η εξ αποστάσεως εργασία είναι πρόσφατα παραδείγματα αυτού (κυρίως) προς όφελος τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων, καθώς οι περισσότεροι εργαζόμενοι πιστεύουν ότι μπορούν να είναι πιο παραγωγικοί όταν δεν μετακινούνται και όταν εργάζονται όταν τους βολεύει.
Δεύτερον, οι καινοτομίες δεν πρέπει να είναι τελικά προϊόντα, με την έννοια ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για προκαθορισμένους και πολύ συγκεκριμένους σκοπούς, καθώς αυτό καταπνίγει τη δημιουργικότητα και, συνεπώς, την απορρόφηση. Αυτό επιτρέπει στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν την καινοτομία όπως ταιριάζει στην (εργασιακή) ζωή τους. Υπολογιστικά φύλλα ή πιο σύγχρονες εφαρμογές όπως το Airtable ή το Notion ταιριάζουν σε αυτήν την κατηγορία, καθώς είναι προσαρμόσιμα για να ταιριάζουν τόσο στις επιχειρηματικές όσο και στις ατομικές ανάγκες.
Και τρίτον, είναι σημαντικό να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τις πολιτιστικές συνέπειες μιας καινοτομίας σε πολύ πρώιμο στάδιο ––ίσως ακόμη και στο εργαστήριο–– για να αποφευχθεί η κακή χρήση, τόσο από ηθική όσο και από πρακτική άποψη.