Πριν από τέσσερα χρόνια ο Κένεθ Ρογκόφ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, έκανε μια τολμηρή υπόθεση για τη σταδιακή κατάργηση των χαρτονομισμάτων. Στο βιβλίο του «Η Κατάρα των Μετρητών» ο Ρογκόφ υποστήριξε ότι πολλά χαρτονομίσματα, ειδικά τα τραπεζογραμμάτια υψηλής αξίας, διευκόλυναν τη φοροδιαφυγή και τροφοδοτούσαν το εμπόριο ναρκωτικών – σε όλη τη διαδρομή μέχρι την αλυσίδα εφοδιασμού: Μια βρετανική μελέτη το 1999 διαπίστωσε ότι μόνο 4 από τα 500 χαρτονομίσματα που ελέγχθηκαν στο Λονδίνο δεν είχαν ίχνη κοκαΐνης.
Επιπλέον, η ύπαρξη μετρητών περιορίζει τη νομισματική πολιτική. Είναι πιο δύσκολο για τις κεντρικές τράπεζες να εφαρμόσουν αρνητικά επιτόκια, όταν οι επενδυτές έχουν την εναλλακτική λύση να διατηρήσουν ένα χρηματοκιβώτιο γεμάτο με χαρτονομίσματα των 100 δολαρίων. Αυτός ο ισχυρισμός φάνηκε δυσνόητος σε ορισμένους εκείνη την εποχή, όμως η κρίση του Covid-19 εισήγαγε σταθερά τα αρνητικά επιτόκια στην ατζέντα πολιτικής σε αρκετές χώρες, αν και όχι ακόμα στις ΗΠΑ.
Ορατός ο θάνατος της χάρτινης κορόνας Σουηδίας
Από τότε που τα έγραψε αυτά ο Ρογκόφ, τα μετρητά έχουν υποχωρήσει ως μηχανισμός πληρωμής. Στη Σουηδία, για παράδειγμα, ο θάνατος της χάρτινης κορόνας μοιάζει να είναι ορατός. Το κινητό σύστημα πληρωμών Swish κυριαρχεί στο τοπίο των μικρών ονομαστικών αξιών. Όπως ξέρει όποιος προσπάθησε πρόσφατα να αγοράσει μια μπίρα στη Στοκχόλμη, θα μείνετε διψασμένοι αν το μόνο που έχετε είναι ένα πορτοφόλι γεμάτο μετρητά.
Και η κρίση του Covid-19 έδωσε στους ανθρώπους άλλο έναν λόγο να απομακρυνθούν από τα τραπεζογραμμάτια. Αναφέρθηκε ευρέως ότι ο ιός θα μπορούσε να μεταδοθεί μέσω της χρήσης τους, ωθώντας πολλά καταστήματα να εμφανίσουν πινακίδες με την προειδοποίηση «όχι μετρητά». Στο χωριό μου, ακόμη και το φορτηγάκι που πουλάει fish and chips θα δέχεται τώρα συναλλαγές μόνο με ανέπαφη κάρτα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι τα χαρτονομίσματα μεταδίδουν τον κορονοϊό. Ο ιός διαρκεί εξίσου στις πλαστικές κάρτες και η Κριστίν Τάιτ-Μπουρκάρντ, ειδική για τις μολυσματικές ασθένειες στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, δήλωσε ότι τα μετρητά δεν είναι φορέας ασθένειας, «εκτός αν κάποιος χρησιμοποιεί τραπεζογραμμάτιο για να φτερνισθεί».
Όμως η ζημιά έγινε και τον πρώτο μήνα της κρίσης η χρήση μετρητών στο Ηνωμένο Βασίλειο μειώθηκε κατά περισσότερο από 60%. Οι όγκοι συναλλαγών μειώθηκαν κατά το ήμισυ. Σε μια έρευνα, σχεδόν το 75% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι αναμένει ότι θα χρησιμοποιεί λιγότερα μετρητά στο μέλλον.
Αυτή η τάση, η οποία έχει επικρατήσει σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο, έχει δώσει περαιτέρω ώθηση στους παρόχους συστημάτων ψηφιακής τραπεζικής και μη τραπεζικών πληρωμών. Το Apple Pay και το PayPal πάνε πολύ καλά. Οι fintech τράπεζες συνέχισαν να επεκτείνουν τη βάση των χρηστών τους, αν και πολλοί αμφισβητούν εάν έχουν βρει ακόμη ένα βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο. Το νόμισμα Libra του Facebook περιμένει στην άκρη, με τους υποστηρικτές του να προσπαθούν να πείσουν τις ρυθμιστικές αρχές ότι το μοντέλο του είναι ασφαλές και συμβατό με τα πρωτόκολλα κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
Ώθηση και στα ψηφιακά νομίσματα
Η περαιτέρω μείωση των μετρητών έδωσε επίσης μεγαλύτερη ώθηση στο έργο των κεντρικών τραπεζών για τα ψηφιακά νομίσματα. Μέσω τραπεζογραμματίων, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις κατάφεραν για αιώνες να έχουν άμεση αξίωση στην κεντρική τράπεζα. Εάν εξαφανισθούν τα μετρητά, δεν θα υπάρχει επιχείρημα για ένα ψηφιακό νόμισμα από μια κεντρική τράπεζα, χονδρικής, λιανικής ή και τα δύο; Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών αναφέρει ότι αρκετές κεντρικές τράπεζες εξετάζουν ενεργά το ενδεχόμενο εισαγωγής ενός, αν και καμία ακόμη δεν έχει πάρει τέτοια πρωτοβουλία. Η σουηδική Riksbank μπορεί να είναι η πρώτη, με το νόμισμα e-kοrona έτοιμο να κυκλοφορήσει.
Ο αγώνας επιβίωσης του δολαρίου
Αυτός λοιπόν είναι ένας αποχαιρετισμός στα μετρητά; Ακόμα και το δολάριο θα δώσει αγώνα να μείνει εν ζωή;
Η απάντηση δεν είναι τόσο ξεκάθαρη. Πρώτον, ενώ ο αριθμός των συναλλαγών που πραγματοποιήθηκαν μέσω μεταφοράς μετρητών όντως μειώθηκε, ακόμη και στις μικρές συναλλαγές, ο όγκος των μετρητών σε κυκλοφορία συνέχισε να αυξάνεται σε πολλές χώρες. Από το τέλος του περασμένου έτους, σύμφωνα με την BIS, η αξία του νομίσματος σε κυκλοφορία έχει αυξηθεί κατά 8% στην Ιταλία και 7% στις ΗΠΑ. Οι προληπτικές διακρατήσεις μετρητών έχουν αυξηθεί. Δεν είναι μόνο οι έμποροι ναρκωτικών και οι φοροφυγάδες που βλέπουν τα μετρητά ως τοποθέτηση αξίας και που εκτιμούν την ιδιωτικότητα.
Από τις μεγαλύτερες οικονομίες, μόνο η Κίνα έχει αρχίσει να βλέπει απόλυτη μείωση του λόγου του φυσικού νομίσματος προς το ΑΕΠ.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις πολιτικής αντίδρασης κατά της απόσυρσης των εγκαταστάσεων διαχείρισης μετρητών. Η Τράπεζα του Καναδά ζήτησε από τους λιανοπωλητές να συνεχίσουν να δέχονται μετρητά, επικαλούμενη ανησυχία σχετικά με τον οικονομικό αποκλεισμό, καθώς τα άτομα που δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς και κάρτες δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν αγορές. Η Νέα Υόρκη, το Σαν Φρανσίσκο και η πολιτεία του Νιου Τζέρσεϊ έχουν απαγορεύσει στους λιανοπωλητές να αρνούνται τα μετρητά. Ακόμα και στη Σουηδία, οι πολίτες δεν τα έχουν εγκαταλείψει. Μια ακτιβιστική ομάδα που ονομάζεται Kontantupproret (Επανάσταση για Μετρητά) κάνει εκστρατεία επί του παρόντος, για να διατηρήσει την ικανότητα των φτωχότερων καταναλωτών να χρησιμοποιούν χαρτονομίσματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση δημοσίευσε μια οδηγία η οποία συνιστά την υποχρεωτική συντήρηση ενός μεγάλου αριθμού ΑΤΜ στη χώρα, παρόλο που η χρήση του μειώνεται ταχέως.
Εν ολίγοις, μπορεί να είναι πολύ νωρίς για να γραφτεί η νεκρολογία του δολαρίου. Η ζήτηση για τις υπηρεσίες του παραμένει ισχυρή. Μπορεί να έχει νόημα για τις κεντρικές τράπεζες να προσφέρουν ψηφιακές υπηρεσίες σε μη τράπεζες, ίσως εν μέρει για να αποφευχθεί η απώλεια εισοδήματος από το κυριαρχικό δικαίωμα της έκδοσης των νομισμάτων, το οποίο δικαίωμα θα πλουτίσει το Facebook και όχι τις κυβερνήσεις, σε έναν κόσμο που θα κυριαρχείται από το Libra. Όμως, εκτός εάν οι κεντρικές τράπεζες επιθυμούν επίσης να εισέλθουν στον χώρο των πιστώσεων, θα θέλουν να αποφύγουν τη μεγάλης κλίμακας διαμεσολάβηση του τραπεζικού συστήματος.
Υποψιάζομαι ότι στο άμεσο μέλλον θα ζήσουμε με ένα είδος συστήματος πληρωμών μικτής οικονομίας. Τα μετρητά θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν ρόλο, αν και πιο μετριοπαθή απ’ ό,τι στο παρελθόν, μαζί με μια ποικιλία καρτών και άμεσων ψηφιακών μεταφορών.
Copyright: Project Syndicate, 2020
www.project-syndicate.org